Prawomocny wyrok sądu odwoławczego nie zamyka możliwości walki o swoje racje. Procedura cywilna przewiduje bowiem szereg tzw. nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Jak wzruszyć w takim trybie prawomocny wyrok? Czy każde orzeczenie podlega takiemu zaskarżeniu? Czy każdy może złożyć skargę kasacyjną?
Skarga kasacyjna
Skarga kasacyjna to nadzwyczajny środek zaskarżenia, a więc jej skuteczne złożenie możliwe jest tylko w sytuacjach nadzwyczajnych, takich gdzie wymagana jest interwencja najwyższej władzy sądowniczej, tj. Sądu Najwyższego, bowiem to właśnie Sąd Najwyższy jest końcowym adresatem skargi kasacyjnej.
Taka skarga nie jest trzecią instancją, a formą nadzoru nad sądownictwem powszechnym, który ma zarówno chronić strony postępowania przed szczególnie rażącymi błędami sądów, jak również rodzajem pomocy dla tych sądów, w sprawach których rozstrzygnięcie wymaga najwyższych kompetencji. I tak skarga kasacyjna przechodzi przez tzw. przedsąd, czyli przez pierwsze „sito”, które ma odsiać takie sprawy, którymi rzeczywiście trzeba się zając od tych, które atencji Sądu Najwyższego nie wymagają.\
Przesłanki do złożenia skargi kasacyjnej
Szansę na rozpoznanie mają skargi w sprawach w których:
- występuje istotne zagadnienie prawne,
- istnieje potrzeba dokonania wykładni przepisów budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w doktrynie,
- występuje nieważność postępowania,
- skarga kasacyjna jest oczywiście zasadna.
Te dwie pierwsze przesłanki stanowią szczególnie ciekawe zagadnienie. Wskazują bowiem, że ustawodawca przewidział sytuacje, w których niektóre sytuacje życiowe mogą wyprzedzać przepisy, a same regulacje prawne mogą być interpretowane na różne sposoby. Rolą Sądu Najwyższego jest rozstrzygnięcie tego rodzaju wątpliwości.
Istotne zagadnienie prawne to kategoria niedookreślona, jednak zawierająca przede wszystkim sytuacje, w których jakiś skomplikowany problem prawny nie był do tej pory rozstrzygany i jego rozstrzygnięcie przez sąd budzi uzasadnione wątpliwości.
Potrzeba dokonania wykładni wywołującej kontrowersje to z kolei sytuacja, w której istnieją przynajmniej dwie, konkurencyjne linie orzecznicze, które skutkują brakiem stałości w orzecznictwie, czyli sytuacją, w której podobne do siebie sprawy rozstrzygane są odmiennie, co powoduje obniżenie zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości.
Dopiero gdy Sąd Najwyższy uzna, że skargę warto rozpoznać, bo zachodzi któraś z przyczyn kasacyjnych, argumenty przytoczone w skardze staną się przedmiotem rozpoznania i merytorycznej oceny ich zasadności.
Kategorie spraw, w których przysługuje skarga kasacyjna
Nie każda sprawa może się stać przedmiotem skargi kasacyjnej. Po pierwsze, musi zostać uprzednio wyczerpany cały dostępny tok instancyjny, tj. nie można składać skargi kasacyjnej w jakiejkolwiek sprawie, jeśli prawomocnym stało się inne orzeczenie, niż wyrok lub postanowienie kończące sprawę przez odrzucenie pozwu lub umorzenie postępowania wydane przez sąd II Instancji.
Jeśli zaś chodzi o sprawy spełniające powyższe kryterium, to z możliwości zaskarżenia ich skargą kasacyjną wyłączone są rozstrzygnięcia w sprawach:
- majątkowych, których wartość przedmiotu zaskarżenia nie przekracza 50 000 zł, a w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych 10 000 zł, z wyjątkiem spraw o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty oraz o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego oraz odszkodowania za wydanie prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, które nie doznają ograniczeń kwotowych;
- o rozwód, o separację, o alimenty, niezależnie od ich wartości;
- o czynsz najmu lub dzierżawy oraz o naruszenie posiadania, niezależnie od ich wartości;
- dotyczących kar porządkowych, świadectwa pracy i roszczeń z tym związanych oraz o deputaty lub ich ekwiwalent;
- rozpoznanych w postępowaniu uproszczonym;
- o ustalenie nieistnienia lub unieważnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się wyroku ustalającego nieistnienie lub nieważność małżeństwa zawarła związek małżeński;
- w których powództwo oddalono jako oczywiście bezzasadne (instytucja opisana w art. 1911 Kodeksu postępowania cywilnego).
Kto może wnieść skargę kasacyjną
Skarga kasacyjna może być wniesiona przez każdą ze stron sporu, a także przez Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich lub Rzecznika Praw Dziecka.
Sąd Najwyższy proceduje nad skargą tylko w granicach zaskarżenia. Oznacza to, że nic ponad to co znalazło się w treści skargi, nie zostanie wzięte pod uwagę z urzędu. Nie ma również możliwości uzupełniania materiału dowodowego czy faktów po przyjęciu skargi do rozpoznania. Jedyne, co może zostać uzupełnione w trakcie rozpoznawania skargi, to uzasadnienie prawne wskazanych już uprzednio podstaw kasacyjnych. Dlatego precyzyjne określenie podstaw i precyzyjne opisanie problemu prawnego lub rozbieżności w orzecznictwie oraz odpowiednie uzasadnienie prawne jest ekstremalnie ważne w konstrukcji skargi kasacyjnej.
Warto jednak pamiętać, że niezależnie od stopnia skomplikowania pisma, jakim jest skarga kasacyjna, przepis art. 871 §1 Kodeksu postępowania cywilnego ustanawia tzw. przymus radcowsko-adwokacki, czyli wprowadza obowiązek, aby strona wnosząca lub broniąca się przed skargą kasacyjną była zastępowana przez adwokata lub radcę prawnego. Taka instytucja ma na celu pełną profesjonalizację postępowania przed Sądem Najwyższym, który nie udziela już żadnych pouczeń i nie jest instytucją, przed którą Ustawodawca chce dopuszczać osoby, które nie mają do tego zawodowego przygotowania.
Skutki uwzględnienia skargi
Choć do rozpoznania przez Sąd Najwyższy trafia skromny procent złożonych skarg kasacyjnych, a jeszcze mniej jest uwzględnianych, to czasem gra warta jest świeczki, bowiem gdy Sąd Najwyższy decyduje się uwzględnić skargę i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania, to sąd rozpoznający ją jest związany interpretacją przepisów wskazaną w rozstrzygnięciu tej skargi. Sąd Najwyższy może również, przy spełnieniu określonych w art. 39816 orzec co do istoty sprawy.