Co zrobić, aby odzyskać należność, której dłużnik nie chce zapłacić dobrowolnie? Trzeba go do tego przymusić przy pomocy dostępnych środków prawnych. Aby móc dochodzić wierzytelności na drodze postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez komornika, będziemy musieli wylegitymować się tytułem egzekucyjnym zaopatrzonym w klauzulę wykonalności.
Tytuł egzekucyjny
Tytułem egzekucyjnym jest dokument o charakterze urzędowym, który uprawnia, gdy jest natychmiast wykonalny lub po nadaniu mu klauzuli wykonalności, do zwrócenia się do komornika z wnioskiem o wszczęcie postępowania egzekucyjnego i użycia dostępnych mu środków w celu przymusowej egzekucji należności.
Katalog dokumentów, które mogą być tytułem egzekucyjnym zawiera art. 777 Kodeksu postępowania cywilnego.
Najważniejszą grupą dokumentów, na podstawie których można prowadzić egzekucję, są orzeczenia sądów oraz referendarzy sądowych. Aby można je było uważać za tytuł egzekucyjny, muszą być prawomocne, a zatem nie może od nich przysługiwać zwyczajny środek zaskarżenia – apelacja lub skarga. Środek zaskarżenia z kolei nie przysługuje, jeśli upłynął termin na jego wniesienie lub tok instancyjny został wyczerpany.
Aby uzyskać orzeczenie sądowe trzeba oczywiście zainicjować postępowanie przed sądem. W przypadku windykacji należności pismem inicjującym postępowanie będzie pozew o zapłatę. W toku przeciętnego postępowania o zapłatę, sądy wydają trzy dokumenty, które mogą stać się tytułem egzekucyjnym. Są nimi: nakaz zapłaty, wyrok w I Instancji i wyrok II Instancji. Każde z tych orzeczeń może się uprawomocnić i stanowić tytuł egzekucyjny – wszystko zależy od aktywności pozwanego w procesie.
W toku postępowania sądowego, na każdym jego etapie, przed sądem może zostać również zawarta ugoda, która będzie stanowić tytuł egzekucyjny. Takiego tytułu można użyć, gdy ugoda nie zostanie wykonana przez którąkolwiek ze stron.
Drugą pod względem częstości występowania grupą dokumentów, które stanowią tytuł egzekucyjny, stanowią akty notarialne zawierające oświadczenie dłużnika o dobrowolnym poddaniu się egzekucji. Z racji umiejscowienia w Kodeksie, często nazywane są potocznie „trzema siódemkami” lub „siódemkami”.
Taki dokument należy sobie zapewnić już na etapie zawierania umowy. Warto o to zadbać, ponieważ prowadzenie egzekucji z tytułu egzekucyjnego w postaci aktu notarialnego z dobrowolnym poddaniem się egzekucji, to oszczędność od kilku do nawet kilkudziesięciu miesięcy oraz znaczne oszczędności finansowe. W przeciwnym wypadku będzie konieczność wytoczenia powództwa, co wiąże się z opłatą sądową, kosztami postępowania, ryzykiem porażki choćby ze względu na kwestie formalne, ewentualnym wynagrodzeniem pełnomocnika. Biorąc pod uwagę, że statystyki publikowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości wskazują, że przeciętne postępowanie gospodarcze w jednej tylko instancji trwa ok. 20 miesięcy, to korzyści z zabezpieczenia swoich interesów przez uzyskanie takiego tytułu egzekucyjnego już na samym początku, są nie do przecenienia.
W obrocie akty notarialne z dobrowolnym poddaniem się egzekucji najczęściej można spotkać przy umowach najmu nieruchomości (zarówno przy najmie okazjonalnym, instytucjonalnym, jak również przy najmie nieruchomości komercyjnych), gdzie zabezpieczają zarówno zapłatę czynszu, jak również możliwość przeprowadzenia skutecznej eksmisji najemcy, który już nie powinien zajmować nieruchomości, a także w przypadku udzielania pożyczek. Dobrowolne poddania się egzekucji często łączone są z innymi sposobami zabezpieczania umów, np. z poręczeniami czy zabezpieczeniami hipotecznymi.
Trzecia grupa, to inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej. Wśród nich należy wymienić, choć nie jest to katalog wyczerpujący, orzeczenia i ugody zawarte przed sądami zagranicznymi, podlegające wykonaniu w Polsce, szereg dokumentów wydanych w postępowaniu restrukturyzacyjnym i upadłościowym, takich jak wyciąg z zatwierdzonego spisu wierzytelności, wyciąg z listy wierzytelności, a także dokumenty wydane w trybie postępowania administracyjnego, takie jak na przykład administracyjny tytuł wykonawczy obejmujący składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.
Orzeczenia natychmiast wykonalne
Postępowanie cywilne przewiduje kategorie orzeczeń, które z chwilą wydania, bez konieczności wykonywania jakichkolwiek dalszych działań, podlegają egzekucji komorniczej – można od razu wnioskować o ich przymusowe wykonanie. Są to na przykład nakazy zapłaty w postępowaniu nakazowym, wydane na podstawie weksla lub czeku, a także orzeczenia w sprawie alimentów, roszczenia uznane przez pozwanego czy roszczenia uwzględnione wyrokiem zaocznym.
Klauzula wykonalności
Każdy tytuł egzekucyjny (zarówno akt notarialny, jak i orzeczenie sądowe), z wyjątkiem tych natychmiastowo wykonalnych, aby mógł być egzekwowany przymusowo, musi być zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Bez tego elementu, komornik nie będzie mógł rozpocząć ściągania pieniędzy i zajmowania majątku dłużnika. Klauzula wykonalności jest nadawana na wniosek wierzyciela bezpłatnie (choć w przypadku gdy nie odeśle się swojego egzemplarza tytułu egzekucyjnego, należy liczyć się z opłatą kancelaryjną za jego wydanie). Tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności staje się tytułem egzekucyjnym i podlega wykonaniu w drodze postępowania egzekucyjnego.
Tytuł egzekucyjny czy wykonawczy to jednak dopiero połowa drogi do wyegzekwowania swoich pieniędzy. W dalszej kolejności trzeba przejść przez postępowanie egzekucyjne i liczyć, że dłużnik ma odpowiedni majątek, aby zaspokoić nasze należności. Dłużnicy często próbują ukrywać swój majątek, gdy już wiedzą, że ich sytuacja jest trudna. W takiej sytuacji ważne jest, aby zidentyfikować ruchy na majątku dłużnika i skutecznie je odwrócić. Takie działania dłużnika, które zmierzają do pokrzywdzenia wierzycieli i uniemożliwienia im odzyskania należności mogą być kwalifikowane jako przestępstwa.