Ze względu na potrzebę wprowadzenia dodatkowej ochrony powoda, polskie przepisy przewidują instytucję zabezpieczenia tj. zabezpieczenie roszczeń. Prawidłowe zastosowanie tego środka może skutecznie pomóc w realizacji dochodzonego przed sądem roszczenia. Mówiąc wprost, zabezpieczenie ma stanowić dodatkowe zapewnienie, że zobowiązania finansowe pozwanego, w przypadku przegrania przez niego procesu, zostaną spełnione.
Uzyskanie przed sądem pozytywnego rozstrzygnięcia nie gwarantuje jeszcze skutecznej windykacji przysługujących nam należności. Często zdarza się bowiem tak, że dłużnik nie posiada już żadnego majątku z którego moglibyśmy ściągnąć dług. Duży wpływ na taką sytuację ma wciąż bardzo długi czas trwania postępowań prowadzonych przed sądem. Dlatego też, dla głównym zmartwieniem wierzyciela może stać się nie samo wygranie batalii sądowej, ale zapewnienie wykonalności wyroku.
Kiedy uzyskanie zabezpieczenia może być zasadne?
Gdy istnieje uzasadniona obawa, że majątek pozwanego w przypadku dalszego uszczuplenia nie będzie wystarczający do zapłaty roszczenia, którego powód dochodzi przed sądem lub jeśli pozwany, przewidując możliwość przegrania, wyzbywa się majątku, w ten sposób by skuteczne wyegzekwowanie przez komornika zasądzonych należności nie było możliwe.
Zgodnie z obowiązującymi regulacjami, udzielenia zabezpieczenia można żądać w każdej sprawie cywilnej podlegającej rozpoznaniu przez sąd lub sąd polubowny. Osobami, które są uprawnione do złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia są zarówno strony postępowania, jak i uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia, przy czym zabezpieczenie może zostać udzielone przed wszczęciem postępowania lub w jego toku, a wyjątkowo również po uzyskaniu tytułu wykonawczego.
W ramach wskazanych powyżej przesłanek skorzystania z instytucji ubezpieczenia zazwyczaj najwięcej wątpliwości powstaje na gruncie wykazania przez wnioskodawcę interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. W myśl regulacji ustawowych, interes prawny występuje w przypadku, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Dlatego też, instytucja zabezpieczenia często stanowi dla powoda jedyną możliwość rzeczywistego uzyskania pełnego zaspokojenia.
Warto też pamiętać, że poza uprawdopodobnieniem roszczenia, oraz wykazaniem interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, wnioskodawca powinien we wniosku wskazać sposób zabezpieczenia, a w sprawach o roszczenie pieniężne także wskazać sumę zabezpieczenia. Ponadto, wniosek o udzielenie zabezpieczenia powinien odpowiadać wymaganiom stawianym dla pism procesowych. Dodatkowo, gdy wniosek o udzielenie zabezpieczenia złożono przed wszczęciem postępowania, należy nadto zwięźle przedstawić przedmiot sprawy.
Sposoby zabezpieczeń roszczeń pieniężnych
Dokonując wyboru sposobu zabezpieczenia sąd rozpoznający wniosek rozpozna i uwzględni interesy obu stron postępowania, tj. powinien on zastosować zabezpieczenie, które zapewni powodowi należytą ochronę, jednocześnie nie obciążając ponad potrzebę strony zobowiązanej.
Warto pamiętać, że kodeks postępowania cywilnego wskazuje następujące sposoby zabezpieczeń roszczeń pieniężnych:
- zajęcie ruchomości, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego;
- obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową;
- ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości, która nie ma urządzonej księgi wieczystej lub której księga wieczysta zaginęła lub uległa zniszczeniu;
- obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską;
- ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu;
- ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego obowiązanego.
W przypadku, gdy przedmiotem potencjalnego zabezpieczenia nie jest roszczenie pieniężne (np. roszczenie o wydanie ruchomości), sąd udziela zabezpieczenia w taki sposób jaki uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, wskazanych powyżej. Należy jednak mieć na uwadze jedną z podstawowych zasad dotyczących instytucji zabezpieczenia, a mianowicie to, że zabezpieczenie nie może zmierzać do zaspokojenia roszczenia. Wyjątki od powyższej zasady muszą być wyraźnie wskazane w ustawie.
Zgodnie z ugruntowaną linią orzeczniczą, pomimo braku rozwinięcia przez ustawodawcę kwestii dotyczących czasu na jaki zabezpieczenie powinno zostać udzielone, przyjmuje się, że może być to zarówno na czas określony, jak i nieokreślony. Najczęstszym rozwiązaniem stosowanym przez sądy jest ustanowienie wybranego zabezpieczenia na czas trwania danej sprawy sądowej.
Warto pamiętać, że zabezpieczenie roszczenia może zostać dokonane nie tylko na podstawie orzeczenia sądu wydanego w formie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, ale również i na podstawie wydanego nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, który z chwilą wydania stanowi tytułu zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu przez sąd klauzuli wykonalności.