Nakaz zapłaty to forma orzeczenia sądowego, wydawanego bez prowadzenia całościowego postępowania dowodowego, stanowiąca swego rodzaju substytut wyroku i dodatkową instancję. Nakaz zapłaty jest wydawany na podstawie złożonego powództwa, może być wydany w postępowaniu upominawczym lub nakazowym. Mogłoby się wydawać, że nakaz zapłaty jest podstawą do wyegzekwowania długu. Sprawa nie jest jednak taka prosta.
Nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym
Postępowanie upominawcze, to tryb postępowania, które powinno poprzedzać każde postępowanie o zapłatę, które nie przynależy do trybu szczególnego (w tym do trybu nakazowego, o którym dalej). Nakaz zapłaty powinien zostać wydany, chyba że treść pozwu i dołączone do niego dowody wskazują, że roszczenie jest bezzasadne i to w sposób oczywisty, opisane w pozwie fakty budzą wątpliwości lub zaspokojenie roszczenia zależne jest od spełnienia świadczenia wzajemnego. Jeśli żadna z tych negatywnych przesłanek nie zachodzi, sąd powinien wydać nakaz zapłaty.
Treść nakazu zapłaty zawiera żądania pozwu uzupełnione o pouczenie, że pozwany powinien w terminie 14 dni od dnia doręczenia mu nakazu albo zapłacić, albo wnieść sprzeciw. Wraz z nakazem zapłaty wysyła się pozwanemu odpis pozwu, aby mógł ocenić, czy roszczenie wobec niego jest zasadne, czy nie.
Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym
Dużo dalej idące konsekwencje ma wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym. Postępowanie nakazowe jest inicjowane na wniosek powoda, w przypadku gdy jego roszczenie poparte jest jednym z dokumentów, który daje bardzo wysoką pewność zasadności roszczenia, tj. dokumentem urzędowym, zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem lub wezwaniem dłużnika do zapłaty, połączonym z pisemnym oświadczeniem o uznaniu długu. W postępowaniu nakazowym można też dochodzić roszczeń z weksla lub czeku, jeśli sposób ich wypełnienia oraz prawdziwość nie budzi wątpliwości.
O rozpoznanie sprawy w postępowaniu nakazowym można wnosić również, przedstawiając umowę, dowód spełnienia niepieniężnego świadczenia wzajemnego oraz dowodu doręczenia rachunku lub faktury dłużnikowi. Ta możliwość dotyczy jednak wyłącznie transakcji handlowych, a zatem relacji pomiędzy przedsiębiorcami.
Co daje uzyskanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym?
Postępowanie nakazowe ma wiele zalet dla powoda. Po pierwsze, opłata od pozwu w tym postępowaniu obniżona jest o 75%, a zatem powód wnosi tylko ¼ opłaty, którą uiściłby w zwykłym postępowaniu. Pozostałą uiszcza pozwany, jeśli decyduje się wnieść zarzuty.
Drugą zasadniczą zaletą jest fakt, że nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym stanowi tytuł zabezpieczenia, który można zrealizować bez konieczności nadawania mu klauzuli wykonalności. Oznacza to, że z nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym można udać się do komornika, a ten ściągnie kwotę wskazaną w nakazie i zabezpieczy na rachunku depozytowym Ministra Finansów, co oznacza, że będą one czekać na prawomocne rozstrzygnięcie sporu.
Dodatkowo, jeśli nakaz zapłaty wydany jest na podstawie weksla lub czeku, staje się on natychmiast wykonalny, bez konieczności podejmowania dodatkowych czynności. To oznacza, że nakaz taki również można od razu wyegzekwować, z tym dodatkowym benefitem dla powoda, że zabezpieczone pieniądze trafią nie do depozytu, a do rąk powoda.
Odwołanie od nakazu, dalsze postępowanie
Wydając nakaz zapłaty, sąd doręcza go obu stronom, ponieważ zazwyczaj jest to dopiero początek drogi do odzyskania pieniędzy. Etap doręczenia może być pierwszym kłopotliwym, bowiem przepisy przewidują, że jeśli pozwanym jest osoba fizyczna, to nieodebranie nakazu zapłaty powoduje, że ciężar jego doręczenia przechodzi na powoda, który musi się w tym celu posłużyć komornikiem. Konieczność doręczania korespondencji w ten skomplikowany sposób dotyczy zarówno konsumentów, jak i przedsiębiorców, jednak nie dotyczy spółek prawa handlowego. Trudność tego doręczenia polega na tym, że jeśli nie dokona się go szybko i sprawnie, sąd zawiesi postępowanie, a po upływie 3 miesięcy od zawieszenia, umorzy je, zatem w dobrze pojętym interesie powoda jest sprawnie doręczyć dokumenty.
Nakaz, jako dokument wydany bez prowadzenia postępowania dowodowego, oczywiście musi posiadać możliwość „oprotestowania” przez drugą stronę. W zależności od tego czy nakaz zapłaty wydany został w postępowaniu upominawczym czy nakazowym, pozwany może wnieść od niego odpowiedni sprzeciw lub zarzuty. Wniesienie któregoś z tych pism procesowych (co w przypadku postępowania nakazowego musi być połączone z uiszczeniem ¾ opłaty sądowej) powoduje, że nakaz zapłaty traci moc i sprawa trafia do postępowania zwykłego, a zatem może trafić do mediacji lub na rozprawę, gdzie strony będą prezentowały swoje racje.
Egzekucja nakazu zapłaty
Nakaz zapłaty, gdy nie zostanie w terminie zaskarżony, uprawomocnia się. Wówczas traktuje się go jako tytuł egzekucyjny, równy wyrokowi. Aby móc go wykonać, sąd musi, na wniosek powoda, nadać nakazowi klauzulę wykonalności, a więc urzędową adnotację, nakazującą odpowiednim organom i urzędom wykonać tytuł.
Postępowanie egzekucyjne z nakazu zapłaty przebiega dokładnie tak samo, jak w przypadku egzekucji wyroku. Przepisy nie czynią tu rozróżnień.